Strój ludowy / Folk costume

14.08.2023

Strój ludowy w wielu kulturach i regionach geograficznych był od wieków odzwierciedleniem kultury oraz dostępnych w danym regionie materiałów i możliwości twórczych. Prawie każdy kraj czy region na świecie posiada w swojej historii stroje ludowe, które są utożsamiane z ówczesną kulturą, tworzą tożsamość danego regionu i są związane naturalnymi działaniami twórczymi człowieka lub po prostu umiejętnością tworzenia ubrania z materiałów dostępnych w danym miejscu.

Stroje od wieków ewaluowały i tworzyły swoją historię. Na pierwszy rzut oka odróżnimy stroje pochodzące z Peru czy Meksyku lub krajów azjatyckich, jednak kiedy zaczniemy wnikać bardziej szczegółowo w ich genezę może się okazać, że grup etniczych i związanych z nimi strojów jest wiele odmian. Bez problemu odróżnimy też stroje i ubiory królewskie, szlacheckie i chłopskie pochodzące z Europy. Łączy je jednak kilka wspólnych cech: są wykonane ręcznie, zwykle z naturalnych, dostępnych materiałów, takich jak utkana wełna, lniane płótno, ręcznie wykonana na drewnianych warsztatach (samodziałach) tkanina z bawełny, wyprawiona skóra czy futro. Dekoracje i detale strojów są bardzo charakterystyczne i uzależnione od trendów regionalnych.

Strój ludowy do dziś jest inspiracją do tworzenia nowoczesnych ubrań i jego elementy bardzo często pojawiają się we współczesnych kolekcjach projektantów. Powszechnie noszony strój bardzo ewaluował i został uproszczony a dzięki nowym technologiom, zarówno tworzenia materiałów jak i szycia stał się bardziej dostępny i zunifikowany. Niektóre zawody i instytucje stworzyły również tzw. „dress code”, który jest charakterystyczny dla danej branży, np. lotnicza, wojskowa, finansowa czy medyczna.

Odwiedzając niedawno Muzeum Etnografii w Warszawie miałam okazję obejrzeć i sfotografować historyczne stroje ludowe z różnych regionów Polski oraz innych miejsc na świecie, głównie Europy Środkowo-Wschodniej.

Strój biskupiański kobiecy (1920-1950), dziewczęcy (1940-1960) i męski (1920-1950)

Polskie stroje ludowe jest określeniem stosowanym na ubiory codzienne i odświętne używane przez większość polskich grup etnograficznych. Okres największego rozwoju strojów ludowych przypada na II połowę XIX i początek XX wieku, kiedy nastąpiło uwłaszczenie chłopów, rozwój gospodarki towarowej oraz przemysłu, a to spowodowało wzrost zamożności chłopów.

W okresie międzywojennym strój ludowy zaczął być traktowany jako odzież odświętna, noszona na wielkie okazje, a nie jako ubiór codziennego użytku. Wygląd stroju uzależniony był od regionu Polski, gdzie powstawał, warunków klimatycznych, typu gospodarki, stosunków społeczno-gospodarczych oraz historii miejsca, w którym powstawał. Pomysły na stroje często czerpano ze strojów szlacheckich i mieszczańskich oraz mundurów wojskowych. Wpływ miała również moda europejska z okresu baroku i renesansu. Zdobienie stroju zależało od zamożności grup etnograficznych i indywidualnie właściciela. Stroje ludowe w Polsce należy odróżnić od polskiego stroju narodowego, który wywodzi się od ubioru szlacheckiego (sarmackiego lub kontuszowego) używanego w całej Rzeczypospolitej w XVIII wieku i w okresie zaborów stał się strojem polskim o charakterze ogólnonarodowym (źródło: Wikipedia)

Klasyfikację polskich strojów ludowych zaproponowała Ewa Fryś-Pietraszkowa, uwzględnia ona materiał, z którego został wykonany strój, typ kroju oraz sposób jego zdobienia:

Ubiory wykonane z naturalnych, niebarwionych surowców (wybielone płótno, tkaniny lniano-wełniane, folowane sukno) o archaicznym kroju. Do tej grupy zalicza się stroje ze wschodnich regionów Polski (strój biłgorajsko-tarnogrodzki) i południowych (strój górali beskidzkich),
Ubiory wykonane z tkanin samodziałowych w kolorowe pasy, prążki lub kratkę. Rozpowszechnione na terenie Polski środkowej, od Podhala do Wielkopolski (m.in. strój radomski, strój łowicki, strój kurpiowski, strój sieradzki, strój opoczyński, strój łęczycki),
Ubiory szyte z tkanin manufakturowych lub importowanych i fabrycznych, o nieludowych formach krojów inspirowanych strojami szlacheckimi i mieszczańskimi. Występowały na terenie Polski północno-zachodniej, na terenie Pomorza, Wielkopolski i Kujaw, Dolnego Śląska i Śląska (m.in. strój kujawski, strój kaszubski, strój kociewski, strój bamberski, strój krakowski, strój cieszyński, strój żywiecki).